نگاه تمدنی و تربیتی امام خمینی(ره) به فرهنگ

به گزارش پایگاه خبری «حامیان ولایت»به نقل از دانا خبر، به بهانه روزهای که به ایام الله و روزهای انقلاب معروف اند، در گزارشی به یک بازخوانی کوتاه از صحبت های امام امت درباره فرهنگ، سینما، تلویزیون، موسیقی و هنر متعهدی که امام آن را لازمه هنرمند می دانند، پرداخته ایم.
امام خمینی (ره) در بهمن ماه سال 57 و در بدو ورود به ایران، در همان سخنرانی معروف بهشت زهرا مسائل مهمی را خطاب به مردم عنوان می کنند. با وجود مسائل مهم حکومتی از قبیل تشکیل دولت و مخالفت با حکومت پهلوی، از فرهنگ، سینما و تلویزیون نیز سخن به میان می آورند و از نقش مهم آن ها در پیشبرد اهداف هر حکومتی سخن می گویند. به بهانه سالگرد روزهای انقلاب در این گزارش یک بازخوانی از صحبت های امام خمینی(ره) درخصوص فرهنگ، سینما، تلویزیون، موسیقی و ... داشته ایم.
سخنرانی معروف بهشت زهرا/ سینما یکی از مظاهر تمدن است که باید در خدمت تربیت این مردم باشد
امام خمینی(ره) در همان سخنرانی معروف بهشت زهرا در خصوص فرهنگ و سینما می گوید:« فرهنگ ما را یک فرهنگ عقب نگه داشته درست کرده است، فرهنگ ما را این (شاه) عقب نگه داشته به طوری که الان جوان های ما تحصیلاتشان در اینجا تحصیلات تام و تمام نیست و باید بعد از اینکه یک مدتی در اینجا یک نیمه تحصیلی بکنند. ما پنجاه سال است، بیشتر از پنجاه سال است دانشگاه داریم و قریب سی و چند سال است که این دانشگاه را داریم لکن چون خیانت شده است به ما، از این جهت رشد نکرده، رشد انسانی ندارد، تمام انسان ها و نیروی انسانی ما را از بین برده است این آدم.
این آدم به واسطه نوکری که داشته، مراکز فحشا درست کرده، تلویزیونش مرکز فحشاست، رادیویش بسیارش فحشاست، مراکزی که اجازه دادند برای اینکه باز باد، مراکز فحشاست. این ها دست به دست هم دادند. در تهران در مرکز مشروب فروشی بیشتر از کتابفروشی است، مراکز فساد دیگر الی ماشاءالله است. برای چه؟ سینمای ما مرکز فحشاست. ما با سینما مخالف نیستیم ما با مرکز فحشا مخالفیم. ما با رادیو مخالف نیستیم ما با فحشا مخالفیم. ما با تلویزیون مخالف نیستیم ما با آن چیزی که در خدمت اجانب برای عقب نگه داشتن جوانان ما و از دست دادن نیروی انسانی ماست، با آن مخالف هستیم.
ما کی مخالفت کردیم با تجدد، با مراتب تجدد؟ مظاهر تجدد وقتی که از اروپا پایش را در شرق گذاشت خصوصاً در ایران، مرکز چیزی که باید از آن استفاده تمدن بکنند ما را به توحش کشانده است. سینما یکی از مظاهر تمدن است که باید در خدمت این مردم، در خدمت تربیت این مردم باشد و شما می دانید که جوان های ما را این ها به تباهی کشیده اند و همین طور سایر این جاها. ما با این ها در این جهات مخالف هستیم. این ها به همه معنا خیانت کرده اند به مملکت ما.»
سینما، تئاتر و تلویزیون/ ساختـن تئاترى که مطابق با اخلاق انسانـى ـ اسلامـى باشـد ، زحمت دارد
همه انتقادهایى که امام امت به شدت متـوجه رادیو و تلـویزیون و فیلم ها، سینمـاها و تـئاترهـاى پیـش از انقلاب داشت ، به لحـاظ محتـواى فاسـد و آثار زیانبـار اخلاقـى و اجتماعى آنان بـود. امـام  مکرر در مصاحبه هاى پیـش از انقلاب ، وقتـى دیـدگاه او را درباره سینما و هنر و ... مـى پـرسیدنـد ، تإکیـد داشت که ما با هنـر و سینما مخالف نیستیم، بلکه با فساد مخالفیم. ایـن دقیقا تـرسیـم کننـده خط تعهد در هنـرى است که امام از آن دم مـى زد. از سخنان اوست : «ساختـن تئاترى که مطابق با اخلاق انسانـى ـ اسلامـى باشـد ، زحمت دارد و سینما هـم اگر بخـواهد چنیـن باشد ، نیازمند به صرف مدتها وقت است و هرگز در متـن سینما و تإتر ، نـوشته نشـده است که باید مرکز فساد باشنـد و هنر آنها هـم عبارت بـود از چیزهاى مبتذل، جز ایـن نبـود که افراد و جـوانان ما را در دانشگاهها و خارج و داخل طـورى تربیت کنند که همه را منحرف سازد.»
امام راحل ، با تـوجه دقیق و شناخت عمیق ، در مصاحبه ها ، پیامها و سخنـرانی‌هایـش انگشت روى مفسده هاى هنر پیـش از انقلاب گذاشته و آنها را به نقد مـى کشـد. اینک به نمـونه هایـى از دیـدگاههاى حضـرت امام به مقـوله هاى هنـرى آن دوره ، بـویژه در زمینه فیلـم و سینما اشاره مى کنیم.
«ما با سینماهایـى که برنامه هاى آنها فاسد کننده اخلاق جـوانان ما و مخرب فرهنگ اسلامى ما باشد مخالفیـم ، اما با برنامه هایى که تربیت کننده و به نفع رشد سالـم اخلاقى و عالى جامعه باشد ، موافق هستیـم»
«ایـن فسادهایـى که در ایران هست ، اینها را جزء فـرهنگ حساب مـى کننـد؟ سینماها جزء فـرهنگ است؟ اینها از ثبـات فـرهنگ است؟ کـدام سینماها؟ همینهایـى که همه جـوانها و نیـروى جوان ما را از بیـن برده است؟ »
«ممکـن است که کسـى در سینما ، نمایشهایـى که مـى دهد ، نمایشهاى اخلاقـى باشـد ، نمایشهاى آمـوزنـده باشـد ، که آن را هیچ کـس منع نکرده ، و اما سینمایـى که براى فساد اخلاق جـوانهاى ماست ، و اگر چنـد روز جـوانهاى ما در این سینماهایـى که در ایـن عصر متعارف بـود و در زمان شاه متعارف است ، اگر چنـد وقت یک جـوان برود در آنجـا ، فـاسـد بیـرون مـىآیـد ، دیگـر به درد نمـى خـورد و اینها مى خواهند همین بشود ... مى خواهند ایـن جوانها به طرق مختلفه یا بیکاره و بیعار بـاشنـد که دیگـر در مقابل ایـن استفـاده جـوهاى خارجـى نتـوانند کارى بکنند ، یعنى بـى تفاوت باشند»
شعر/ شعرا باید نسل های فعل یو آینده را با شعرشان آگاه کنند
حتـى در مورد شعر مـى فـرمـایـد« بـدانیـد که بـى انگیزه نبـوده است که رژیـم سابق از شاعران و نـویسنـدگان و سخنگـویان و شایعه سـازان و روزنامه نگاران وابسته بـراى تفـرقه بیـن ایـن دو گـروه (روحـانیـون و دانـشآمـوزان و دانشجـویان) استفاده مى کردند همه شماها که نـویسنـده هستید و خصـوصا شعرا که لسان شعر بالاتریـن لسان است ، بایـد مـردم را آگاه کنیـد ، نسلهاى فعلـى را ، نسلهاى آینـده را.»
موسیقی
هـرچنـد فتـواهاى جـدید و دیـدگاههاى نـویـن امام راحل در باره مـوسیقـى و استفاده از آن در رسانه ها و صدا و سیما ، چنان باز و تحـول آفریـن بـود ، که عده اى بـرنتافتنـد و حتـى به طعنه و طنز ، مى گفتند که امام ، موسیقى را حلال کرده است ، اما در عیـن حال ، از دید امام ، مـوسیقى به عنوان یک اصل تلقى نمی شـود تا مایه دل مشغولـى مردم و جـوانان گردد و به جاى کار و تلاش و جـدیت ، به گـوش دادن به مـوسیقـى آن هـم در حد اعتیاد روى آورند.
امام امت ، به بعد تخدیرى مـوسیقـى و اعتیـاد به آن اشـاره مـى کنـد و مـى فـرمـاید:
«از جمله چیزهایـى که باز ، مغزهاى جـوانها را مخـدر مـى کنـد و تخدیرى است ، موسیقى است. موسیقى اسباب ایـن مى شود که مغز انسان وقتى چند وقت به موسیقى گـوش کرد ، تبدیل مى شـود به یک مغزى غیر آن کسـى که جدى باشد ، از جـدیت انسان را بیرون مـى کند و متـوجه مى کند به جهات دیگر»
«یک جـوانـى که اکثر اوقاتـش را صرف کند پاى مـوسیقـى و اکثر اوقاتـش را صرف کند در اینکه پاى مـوسیقـى بنشینـد و اینها ، از مسایل زندگى و از مسایل جدى بکلى غافل مى شـود ، عادت مى کند همان طـور که به مواد مخـدره عادت مـى کند ... فکر انسان را مـوسیقـى جـورى مى کند که دیگر نتـواند در غیر همان محیط موسیقى و مربـوط به شهوات و مربـوط به موسیقى نتواند اصلـش فکرش را بکند»
 امام خمینی(ره) با اشاره به شیوۀ تخدیر جوانان توسط حکومت‌های فاسد با ابزارهای گوناگون می‌فرماید: «نباید دستگاه تلویزیون جوری باشد که ده ساعت موسیقی بخوانند. جوانی که نیرومند هست از نیرومندی برگردانند به یک حال خمار و به یک حال خلسه، مثل همان تریاک می‌ماند. این هم این قدر با او فرق ندارد. این یک جور خلسه می‌آورد و آن یک جور خلسه می‌آورد»؛ «یک وقتی بود که در تهران من گاهی از خیابان عبور می‌کردم، همین طور که آدم می‌رفت، موسیقی بود. در تمام دکان‌ها صدای موسیقی که پخش می‌شد، همین طور تا آخر موسیقی بود، این مغز را این‌طور متزلزل می‌کردند. حواس را می‌بردند دنبال این مسائل که مبادا راجع به آن مسائلی که مربوط است به زندگی‌شان، مربوط به مسائل انسانی‌شان هست، مربوط به استقلال مملکتشان است مبادا متوجه به او بشوند و همین طور هم هست»
مسئولان آن روزِ صدا و سیما گویا معتقد بودند که موسیقی اگر از رسانة ملی حذف شود، مردم به رسانه‌های غیر قانونی و غیر معمول رو می‌آورند. امام در پاسخ می‌گویند: «اینکه می‌گویند که اگر چنانچه موسیقی در رادیو نباشد آنها می‌روند از جای دیگر می‌گیرند موسیقی را، بگذار بگیرند از جای دیگر؛ شما عجالتاً آلوده نباشید. آنها هم کم‌کم برمی‌گردند به اینجا. این عذر نیست که اگر موسیقی در رادیو نباشد، آنها می‌روند از جای دیگر موسیقی می‌گیرند. حالا اگر از جای دیگر موسیقی بگیرند ما باید به آنها موسیقی بدهیم؛ ما باید خیانت بکنیم؟ این خیانت است به یک مملکتی. خیانت است به جوان‌های ما»
هر چه از سال‌های آغازین انقلاب فاصله می‌گیریم، جو غالب موسیقی حرام و فاسد کمتر می‌شود و سرودهایی با حال‌و‌هوای انقلابی و حماسی تولید می‌گردد. امام امت در این مقطع با مشاهدة این رشد محتوایی، پخش موسیقی‌های حماسی و مهی‍ّج انقلابی از صداوسیما را تأیید می‌کنند. اما رضایت ایشان از رسانۀ ملی «نسبی» است. «باز هم این را تکرار می‌کنم که موسیقی‌ها باز کمی هست. باید اشخاصی که مطلع‌اند اینها موسیقی هستند، مشاهده کنند ببینند اگر یک چیزی را می‌بینید موسیقی‌اش را نمی‌توانید رد کنید، اصلش را رد کنید»، با کمی تأمل روشن می‌شود که امام دیگر در این زمان نه بر حذف همه نوع موسیقی، بلکه بر تفکیک موسیقی حلال از حرام و حذف هر گونه «موسیقی حرام» تأکید می‌ورزند. آنجا که می‌فرمایند «باید اشخاصی که مطلع‌اند اینها موسیقی هستند»، واضح است که برای تشخیص «موسیقی از غیر موسیقی» نیازی به شخص مطلع نیست و هر فرد عامی هم توانایی درک این تفاوت را دارد. پس نظر امام، تشخیص و جداسازی «موسیقی حرام از موسیقی حلال» است که نیازمند افراد مطلع و کارشناس می‌باشد.
خاطره سید احمد آقا درباره نظر امام راجع به موسیقی
مرحوم حجت‌الاسلام سید احمد خمینی(ره) می‌گوید: «آقا [امام] اصلاً موسیقی قبل و بعد از انقلاب را دو چیز می‌دانند. یک روزی مقام معظم رهبری، آقای هاشمی، آقای موسوی اردبیلی و آقای موسوی (نخست‌وزیر) و من جلسه داشتیم که امام(ره) وارد شدند. تلویزیون یکی از آهنگ‌های شجریان را گذاشته بود. امام آمدند و نشستند. آقای هاشمی به امام(ره) گفتند: «آقا؛ شما که قبلاً موسیقی را حرام می‌دانستید چرا الان حرام نمی‌دانید؟ امام گفتند: من الان هم همین موسیقی را اگر از رادیوی عربستان پخش شود، حرام می‌دانم. من خبر رادیوی شاه را هم حرام می‌دانستم موسیقی‌اش که جای خود دارد. اما همین موسیقی از نظام اسلامی پخش می‌شود و حلال است». این خاطره به گونه‌های مختلف تفسیر شده است ولی این تحلیل صحیح‌تر به نظرمی‌آید که «طبق این فرمایش امام، موسیقی غیر مطرب [و حلال هم] بنا بر حکم ثانوی حرام می‌شد نه اینکه غنا در زمان طاغوت حرام و پس از انقلاب حلال شد باشد. بلکه همان موسیقی حلال اگر در زمان شاه پخش می‌شد، حرام بود چون موسیقی به هر نحوی در عصر طاغوت در راستای تقویت نظام طاغوتی قرار می‌گرفت. بنابراین موسیقی حلال تحت عنوان ثانوی اگر در راه ترویج ظلم و فساد و تقویت نظام ستم‌شاهی به کار رود حرام است نه اینکه حرام بوده و بعد از انقلاب اسلامی حلال شده است
هنر و دفاع مقدس
امام نگاه ویژه و پرمعنایی نسبت به موضوع دفاع مقدس داشتند و بارها هنرمندان را به نگاهی عمیق وعرفانی نسبت به آن تشویق و توصیه می کردند. در پیام هفته دفاع مقـدس ، در دعوت از نـویسندگان و هنرمنـدان و نقـاشـان به ثبت حمـاسه هـاى رزمنـدگـان ، مـى فـرمـاید:
«امروز ، همه از تصـویر ایـن صحنه هاى معنـوى ـ انسانى عاجزند و اینجانب که به نویسندگان و گـویندگان و تحلیل گران و هنرمندان و نقاشان و همه و همه پیشنهاد مـى کنـم تا همیشه و بخصـوص در ایـن هفته آنچه در تـوان دارنـد ، در طبق اخلاص گذاشته و تقـدیـم ایـن سلحشـوران عظمتآفریـن و ملت ایران و اسلام بزرگ نمایند ، براى آن است که به گـوشه اى از وظیفه اسلامـى ، انسانى ، ملـى ، میهنى هرچند کـوچک خـود عمل نمـایـد ، و الا خـداونـد شکـور است که نـام ایـن عظمتآفـرینان را در جهان ، بلنـد و مقامشان را در ملکـوت اعلا به نمایش مى گذارد»
 امام در آخـریـن سال عمـر پـربـرکت خـویـش و پـس از خـاتمه جنگ تحمیلـى و در آستانه سالگرد هفته دفاع مقدس در پیامی می نوسند:
 بسم الله الرحمن الرحیم
«خـون پاک صـدها هنرمنـد فرزانه در جبهه هاى عشق و شهادت و شرف و عزت ، سـرمایه زوال ناپذیر آن گـونه هنـرى است که بایـد به تناسب عظمت و زیبایـى انقلاب اسلامـى ، همیشه مشام جان زیباپسنـد طالبان جمال حق را معطر کند.
تنها هنـرى مـورد قبـول قـرآن است که صیقل دهنـده اسلام نــــاب محمـدىصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم ، اسلام ائمه هـدىعلیه‌السلام ، اسلام فقـرإ دردمنــــــد ، اسلام پابرهنگان ، اسلام تازیانه خـوردگان تاریخ تلخ و شرمآور محرومیتها باشـد. هنـرى زیبـا و پاک است که کـوبنـده سـرمایه دارى مـدرن و کمـونیسـم خـونآشـام و نـابـود کننـده اسلام رفـاه و تجمل ، اسلام التقاط ، اسلام سازش و فـرومایگـى ، اسلام مـرفهیـن بـى درد و در یک کلمه اسلام آمریکایـى باشـد. هنر در مـدرسه عشق ، نشان دهنده نقاط کـور و مبهم معضلات اجتماعى ، اقتصادى ، سیاسى ، نظامى است. هنر در عرفـان اسلامـى تـرسیـم روشـن عدالت و شـرافت و انصـاف و تجسیـم تلخکامـى گرسنگان مغضـوب قدرت و پـول است. هنر در جایگاه واقعى خود ، تصویر زالوصفتانى است که از مکیدن خـون فرهنگ اصیل اسلامى ، فرهنگ عدالت و صفا لذت مـى برنـد. تنها به هنرى بایـد پرداخت که راه ستیز بـا جهانخـواران شـرق و غرب و در رإس آنان آمـریکا و شوروى را بیاموزد.
هنرمندان ما تنها زمانى مى تـوانند بى دغدغه کـوله بار مسـوولیت و امانتشان را زمیـن بگذارند که مطمئن باشند مردمشان بـدون اتکإ به غیـر ، تنها و تنها در چـارچـوب مکتبشـان به حیـات جـاویـدان رسیـده اند و هنرمنـدان ما در جبهه هاى دفاع مقـدسمان ایـن گـونه بـودنـد ، تـا به ملا اعلا شتـافتنـد و بـراى خــدا و عزت و سعادت مردمشان جنگیدنـد و در راه پیروزى اسلام عزیز ، تمام مـدعیان هنر بى درد را رسـوا نمودند. خدایشان در جـوار رحمت خـویـش محشورشان گرداند.
روح الله الموسوى الخمینى»
بازخوانی فرمایشات، یادداشت ها و خاطراتی که درخصوص موضوعات مختلف فرهنگی از قبیل سینما، تلویزیون، تئاتر، موسیقی و شعر از امام امت خوانده می شود، گویای این مطلب مهم است که ایشان نگاه راهبردی و تربیتی به این مقوله داشته اند؛ از همان ابتدای ورودشان به کشور در سال 57، وقتی در میان این همه مسائل مهم حکومتی، صحبت از فرهنگ و سینما را به میان می کشند و صریحا فریاد می زنند که «ما با سینما مخالف نیستیم؛ بلکه با فحشا مخالفیم» تاکید دارند که سینما، تئاتر و تلویزیون از مظاهر تمدن اند و باید در خدمت تربیت مردم باشند و از آن ها استفاده شود.
و یا بعدتر، هنگامی که بسیاری از فقها مخالف موسیقی اند، حضرت امام با یک نگاه راهبردی و با نظری که می دهند درواقع تفکیکی بین موسیقی حلال و حرام ایجاد می کنند و اصل آن را رد نمی کنند؛ بلکه معتقداند موسیقی که در حکومت اسلامی نواخته می شود، چوت تقویت کننده همان ایدوئولوژی است، اشکالی ندارد.
و در نگاهی فراتر، پیام راهبردی ایشان به بهانه سالگرد دفاع مقدس و تاکید امام بر هنر ناب و متعهد، مسیری شفاف بر پیش روی هنرمندان باز می کند و تعریف امام از هنر بیانگر نگاه ژرف ایشان به این مقوله است.